10 دی 1402 0 117 باغ عفیف اباد .
باغ عفیف‌آباد شیراز: گوهری تابناک در دل تاریخ
در دل شیراز، شهری که عطر تاریخ و فرهنگ در هر کوچه و برزنش به مشام می‌رسد، باغی است به نام عفیف‌آباد، که چون گوهری تابناک، هم در تاریخ ایران و هم در قلب بازدید کنندگانش جای گرفته است. این باغ که به باغ گلشن نیز معروف است، نه تنها به خاطر طبیعت بکر و زیبایی‌های بصری‌اش معروف است، بلکه به دلیل داشتن تاریخچه‌ای غنی و موزه‌هایی با ارزش، محبوبیت
ویژه‌ای دارد.
هر گوشه‌ای از ایران حکایتی دارد؛ حکایتی از تاریخ، فرهنگ و هنر. باغ عفیف‌آباد شیراز نیز از این قاعده مستثنی نیست. با من راهی سفری به گذشته شوید تا دریابیم چگونه این باغ تاریخی به وجود آمده و چه داستان‌هایی از گذشته‌های دور در دل خود دارد.
تاریخچه‌ای کهن
باغ عفیف‌آباد، که ریشه در دوران صفویه دارد، بارها دست به دست گشته و هر بار با تغییر مالک، تغییراتی در ساختار و زیبایی‌های آن ایجاد شده است. این باغ در دوره‌ی قاجار به دستور میرزا
علی خان قوام‌الملک به شکل کنونی‌اش بازسازی شد و به یکی از زیباترین باغ‌های شیراز بدل گردید.
باغ عفیف‌آباد، که گاهی با نام باغ گلشن نیز شناخته می‌شود، در دوره قاجار به دستور میرزا علی‌خان قوام‌الملک دوم، یکی از بزرگان شیراز، ساخته شد. این باغ به دلیل موقعیت استراتژیکی که داشت، در طول تاریخ شاهد بسیاری از رویدادهای مهم بوده است. باغ عفیف‌آباد، که به خاطر وسعت ۱۲۷۰۰۰ متر مربعی‌اش در میان باغ‌های تاریخی شیراز به چشم می‌آید، از دوران صفویه به عنوان یکی از باغ‌های مهم و محبوب پادشاهان شناخته می‌شده است.
این باغ که زمانی جزو املاک شخصی خان ذوالقدر، حاکم فارس بوده، تحت استفاده شاهان صفوی قرار گرفته است. در دوران قاجار، میرزا علی خان قوام الملک، این باغ را خریداری کرده و به بازسازی و زیباسازی آن می‌پردازد و ساختمانی شکیل و دیدنی در آن احداث می‌کند. همچنین، قوام دوم برای تأمین آب باغ، قناتی در نزدیکی آن را خریداری نموده است. در اواخر دوران قاجار، باغ به عفیفه خانم، بستگان بنیان‌گذار باغ، می‌رسد و وی تغییرات و بهبودهای قابل توجهی در آن ایجاد می‌کند، که منجر به شهرت باغ با نام عفیف آباد می‌شود.
در دوره پهلوی، وارثین باغ این ملک را به فرح پهلوی، همسر محمد رضا شاه، اهدا می‌کنند. سرانجام در سال ۱۳۴۰، ارتش این باغ را در یک مزایده تصاحب می‌کند. پس از انقلاب اسلامی، باغ عفیف آباد در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۳۷۰ و همزمان با روز ارتش به موزه نظامی شماره ۲ کشور تبدیل می‌شود، که این تغییر به همت ارتش جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است.
چگونگی تشکیل باغ عفیف اباد
باغ عفیف‌آباد از ابتدا با هدف ایجاد فضایی برای استراحت و تفریح ساخته شد. معماری باغ با الهام از سبک‌های ایرانی و اروپایی، تلفیقی از زیبایی‌شناسی شرقی و غربی را به نمایش می‌گذارد. عمارت موجود در باغ، که اکنون به موزه سلاح تبدیل شده، نمونه‌ای از معماری دوره قاجار است.
در دوران قاجار، باغ گلشن به دست میرزا علی‌خان قوام‌الملک دوم، یکی از ثروتمندترین و قدرتمندترین خاندان‌های شیراز، خریداری شد. قوام‌الملک دوم، باغ را مرمت و بازسازی کرد و عمارتی زیبا و آراسته در آن بنا نمود. او همچنین برای آبیاری باغ، قناتی در نزدیکی آن خریداری کرد.
در اواخر دوران قاجار، این باغ به دست عفیفه خانم، خواهرزاده بانی باغ، رسید. عفیفه خانم، در این باغ دگرگونی و بهسازی گسترده‌ای پدیدآورد و به همین جهت پس از آن این باغ به نام عفیف آباد معروف شد.
باغ عفیف‌آباد در طول تاریخ، کاربردهای مختلفی داشته است. در دوران صفویه، این باغ محل اقامت و استراحتگاه شاهان صفوی بود. در دوران قاجار، این باغ به عنوان محل زندگی و تفریح خاندان قوام‌الملک استفاده می‌شد. در دوران پهلوی، این باغ به عنوان محل اقامت و استراحتگاه ملکه فرح پهلوی استفاده می‌شد.
در اینجا، به برخی از کاربردهای باغ عفیف‌آباد در طول تاریخ اشاره می‌کنیم:
- محل اقامت و استراحتگاه شاهان صفوی
- محل زندگی و تفریح خاندان قوام‌الملک
- محل اقامت و استراحتگاه ملکه فرح پهلوی
- جاذبه گردشگری
معماری و طراحی
معماری باغ عفیف‌آباد، نمایانگر تلفیقی از هنر ایرانی و تاثیرات اروپایی است. کاخ موجود در باغ که اکنون به عنوان موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد، با نقاشی‌های دیواری، آینه‌کاری‌ها و تزئینات
چشم‌نواز، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. فضای سبز باغ با درختان کهن و گل‌های رنگارنگ، فضایی آرام و دل‌انگیز را برای گردشگران فراهم آورده است.
باغ عفیف‌آباد، که از قدیمی‌ترین باغ‌های شیراز به شمار می‌رود، همچنان سادگی باستانی خود را حفظ کرده است. ورودی باغ با چهار ستون ساده گچی مزین شده که سرستون‌های آن از سرستون‌های تخت جمشید الهام گرفته‌اند. بر روی پیشانی ورودی، تصویر دو شیر حک شده که به نظر می‌رسد در را در میان چنگال‌های خود گرفته‌اند. پس از عبور از در، دالانی وجود دارد که به فضای اصلی باغ منتهی می‌شود. بر پیشانی دهلیز، نگاره‌ای از تاج‌گذاری یکی از پادشاهان ساسانی نقش بسته است.
کاخ دو طبقه در باغ حدود ۳۰ اتاق و تالار دارد. در هر دو سمت تالار، بخاری‌های سنگ مرمر تراشیده قرار دارند. طبقه پایین به عنوان موزه نظامی استفاده می‌شود و دارای آب‌نمای زیبایی است، همچنین پنجره‌های رنگین در سمت شرقی قرار دارند. این طبقه با سه راه پله به طبقه دوم متصل می‌شود. در طبقه دوم، راهروی بلندی وجود دارد که اتاق‌های متعدد در دو طرف آن قرار دارند.
در مرکز این طبقه تالار بزرگ و باشکوهی قرار دارد که سقف چوبی آن با نقوش گل و بوته، صحنه‌های شکار و جشن آراسته شده است. دیوارها با گچ‌بری و مقرنس‌کاری تزئین شده و پنجره‌ها از شیشه ساخته شده‌اند. در این طبقه «موزه عبرت» وجود دارد که شامل اتاق‌های متنوعی از جمله همایش، رخت‌کن، نشیمن، مطالعه، پذیرایی و قمارخانه است.
نمای شرقی عمارت دارای ایوان بزرگ و زیبایی است که در تمام طول بنا امتداد یافته، در حالی که نمای غربی آن بسیار ساده است. ایوان جنوبی نیز از لحاظ آذین‌بندی مشابه ایوان شمالی است. در مقابل ایوان بزرگ، چهار ستون بلند قرار دارد و سقف آن با چوب پوشیده شده است. سرستون‌های ایوان نیز با الهام از نقش‌های تخت جمشید تزئین شده‌اند. در جلوی ساختمان استخر
بزرگی قرار دارد که مسیر اصلی باغ از جلوی آن شروع می‌شود. معماری باغ عفیف‌آباد ترکیبی از ویژگی‌های دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه را به نمایش می‌گذارد.
.jpg)
ویژگی های خیره کننده معماری باغ عفیف اباد
- ورود به این باغ از طریق درگاهی باشکوه آغاز می‌شود که چهار ستون گچی ساده دارد، اما سرستون‌هایش با الهام از تخت جمشید سرشار از هنر و تاریخ است. نگاره‌ای از دو شیر در پیشانی درگاه، گویی درب را در میان پنجه‌های خود گرفته‌اند، به بازدیدکنندگان خوشامد می‌گوید.
- پس از عبور از این درگاه، دالانی شما را به دل باغ هدایت می‌کند. نقش‌های برجسته‌ی تاج‌گذاری یکی از پادشاهان ساسانی، نمایانگر عظمت تاریخ این سرزمین است. حوض عظیمی با لبه‌های سنگی در مقابل ساختمان قرار گرفته که زلالی آب از میانش جاری است.
- خیابان اصلی باغ با آب‌نماها و گل‌آرایی‌های دل‌انگیزش، فضایی دل‌انگیز را فراهم می‌آورد. در دو سوی خیابان، درختان سرو، کاج و چنار کهنسال، قامت افراشته‌اند. باغچه‌های بزرگ با درختان میوه‌دار گوناگون، به‌ویژه انار، جلوه‌ای خیره‌کننده به این باغ بخشیده‌اند.
- در قلب باغ، ساختمان دو طبقه‌ی باغ عفیف آباد قرار دارد که همچون گوهری در میان این بهشت زمینی می‌درخشد. زیرزمین این ساختمان با کاشی‌کاری‌های ظریف و آب‌نمایی شگفت‌انگیز، امروزه به عنوان موزه‌ی نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- عمارت از جنبه‌های معماری، نمایانگر تلفیقی از دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است. ایوان‌های باشکوه با ستون‌های زیبا، سقف‌های چوبی با نقاشی‌های رنگ و روغن، و تزیینات داخلی ساختمان، هر بیننده‌ای را به شگفتی وا می‌دارد.
- در هر گوشه از این باغ، تاریخ و هنر ایرانی به نمایش گذاشته شده است. حمام قدیمی باغ، که در جانب غربی ساختمان واقع شده، نمونه‌ای دیگر از شکوه و زیبایی این مجموعه است. هر در و پنجره در این عمارت، با منبت‌کاری‌ها و شیشه‌های رنگی‌اش، حکایتی از ذوق و هنر ایرانی دارد.
- باغ عفیف آباد، بیش از یک باغ، یادگاری از تاریخ و فرهنگ غنی ایران است که در هر گوشه‌اش، داستانی از عظمت و زیبایی را نقل می‌کند.
چند نکته جذاب درباره باغ عفیف‌آباد
- نام این باغ در طول تاریخ تغییر کرده است. در ابتدا، این باغ به نام باغ گلشن شناخته می‌شد. در دوران قاجار، میرزا علی‌خان قوام‌الملک دوم، این باغ را خریداری کرد و نام آن را به باغ عفیف‌آباد تغییر داد.
- این باغ، محل اقامت و استراحتگاه شاهان صفوی بوده است. در دوران صفویه، یک قلعه بزرگ در این باغ وجود داشت که محل اقامت و استراحتگاه شاهان صفوی بود.
این باغ، محل زندگی و استراحتگاه افراد سرشناس بسیاری بوده است. علاوه بر شاهان صفوی، افراد سرشناس دیگری نیز مانند عفیفه خانم، خواهرزاده میرزا علی‌خان قوام‌الملک دوم، و ملکه فرح پهلوی، در این باغ زندگی یا استراحت کرده‌اند.
- این باغ، دارای یک عمارت دو طبقه، یک حمام خزینه‌ای، یک قهوه‌خانه سنتی و یک موزه نظامی است. عمارت دو طبقه باغ، یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای شیراز است. حمام خزینه‌ای باغ، یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های شیراز است. قهوه‌خانه سنتی باغ، دارای شش حجره است که هر کدام با نقوش شاهنامه فردوسی تزئین شده‌اند. موزه نظامی باغ، مجموعه‌ای از سلاح‌های قدیمی و تاریخی ایران و جهان را در خود جای داده است.
- این باغ، دارای یک چنار کهنسال است که قدمت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد. این چنار، یکی از قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین درختان شیراز است.
- این باغ، دارای یک قنات قدیمی است که آب باغ را تامین می‌کند. این قنات، یکی از قنات‌های قدیمی شیراز است که قدمت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد.
- در باغ عفیف‌آباد، یک مجسمه از عفیفه خانم، بانی این باغ، قرار دارد.
- در باغ عفیف‌آباد، یک چنار کهنسال وجود دارد که قدمت آن به دوران صفویه بازمی‌گردد.
- در باغ عفیف‌آباد، یک قنات قدیمی وجود دارد که آب باغ را تامین می‌کند.
این نکات جذاب، گوشه‌ای از تاریخ و فرهنگ غنی ایران را به نمایش می‌گذارند و بازدید از باغ عفیف‌آباد را برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران، بسیار لذت‌بخش می‌کنند.
باغ عفیف‌آباد در فرهنگ و هنر
این باغ نه تنها به عنوان یک جاذبه‌ی توریستی مهم مطرح است، بلکه در آثار ادبی و هنری ایران نیز جایگاهی دارد. شعرا و نویسندگان بسیاری در طول تاریخ، به توصیف زیبایی‌ها و حس و
حالی که از قدم زدن در این باغ به دست آورده‌اند، پرداخته‌اند.
سخن آخر
باغ عفیف‌آباد شیراز، با داشتن تاریخچه‌ای غنی، معماری خیره‌کننده، موزه‌های ارزشمند و فضای سبز آرام‌بخش، نه تنها یکی از زیباترین باغ‌های ایران است، بلکه به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و تاریخی شیراز شناخته می‌شود. بازدید از این باغ، فرصتی است برای تجربه‌ی تلفیق هنر، تاریخ و طبیعت در یک مکان، و یادآوری از اینکه چگونه تاریخ و فرهنگ ایرانی در قالب معماری و طبیعت به زیبایی جلوه‌گر می‌شود.