تن خواجوی کرمانی بشیراز به تنگ افتاده است (( الله اکبر ))
سمت چپ راهی که در وسط تنگ الله اکبر احداث شده ، نزدیک بطاق قرآن ، پلکانی است که بر زمین همواری منتهی میشود و از آنجا نیز چند پله است که به باغچه آرامگاه خواجو منتهی میگردد .
مقبره این شاعر بزرگوار کرمانی که (( خواجه شمس الدین محمد حافظ )) به استادی او اعتراف کرده و غزلیات خود را بسبک و طرز سخن او سروده و فرموده :
استاد سخن سعدی است نزد همه کس اما
دارد سخن حافــظ طــرز غزل خواجو
از بقعه و بارگاه و ساختمان متناسبی عاری بود تا در سال ۱۳۱۵ شمسی با اعتبارات فرهنگ فارس ، آرامگاه آن شاعر بصورت فعلی ( سال ۱۳۴۵ هـ.ش ) ساخته شد ، بدین ترتیب که اراضی اطراف آنرا بصورت باغچه ای دو طبقه در آوردند و درختهای چندی در آن غرس کردند و قسمتی از آنرا گلکاری نمودند که از آب رکن آباد مشروب میشد و بقیه را با آجر فرش کردند – سپس میله آهنی محجریکه سابقاً دور قبر حافظ بود بصورت نرده بر بالای دیوار های آن نصب کردند . در آرامگاه خواجو، کنار محوطه ای که بدون سقف است صفه ایست که وسط آن سنگ قبری قرار دارد و بالای آن برآمده و محدب است . روی این سنگ کتیبه ایکه دلالت کند که اینجا قبر خواجو است وجود ندارد و فقط در بالای سنگ عبارت (( کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذوالجلال والاکرام )) بخط ثلث نوشته شده است ولی از قدیم الایام معروف بوده که این قبر آرامگاه خواجوی کرمانی است .
بالای سر و پایین قبر دو ستون سنگی کوتاه قرار دارد که از قدیم وجود داشته و طبق مرسوم آن زمان در بالا و پائین قبور عرفاءِ و شعراءِ قرار میداده اند . نزدیک قبر ، غاری است در وسط کوه که برای دخول در آن باید چند پله پائین رفت و گویا سابقاً محل عبادت و ریاضت زُهاد و مشایخ عرفا بوده است و محتمل است که خواجو هم مدتی در آن بعبادت مشغول بوده است .
چون آرامگاه خواجو فاقد اتاقی و پناهگاهی بود ، درسال ۱۳۳۷ شمسی از طرف اداره باستانشناسی فارس یک اتاق پذیرائی و اتاق دیگری برای نگهبان در سمت شمال محوطه آرامگاه ساخته شد و تعمیرات دیگری هم در آن بعمل آمد .
در پیشانی اتاق پذیرائی مزبور ، دو غزل زیر که از گفته های خواجوست روی کاشی با خط نستعلیق نوشته شده است یکی بمطلع :
دوش میکردم سؤال از جان که آن جانانه کـو ؟
گفت بگذر زآن بت پیمان شکن، پیمانه کو؟
و دیگری بمطلع :
صبحدم دل را مقیم خلوت جان یافتم
از نسیم صبح بوی زلف جانان یافتم
تاریخ تعمیر و بنای خواجوی کرمانی ، از مرحوم علی روحانی وصال :
این بقعه که بر چرخ است از پهلویش پهلو
آرامگاه خواجوست ، بین خواجو چه گفت از او :
(( استاد سخن سعدی است نزد همه کس اما
دارد سخن حافظ طرز غزل خواجو ))
تاریخ بنایش را روحانی مسکین گفت :
« خواجو بسرور آمد زین جایگه نیکو »
۱۳۱۵ شمسی
همچنین :
بعهد شاه زمین پهلوی خدیو زمان
که زنده زو شده نام سخنوران جهان
ز روی مکرمت آرامگاه خواجو را
که خواجه وصف ازو میکند بنام و نشان ،
بنا نمود و به تاریخ گفت روحانی :
« ز شاه پهلوی این طرفه بعقه شد بنیان »
۱۳۱۵ شمسی
مشرقین تحریفی از کلمه (( مشرقی )) است و مشرقی گویا نام عارف یا عابد و یا مرتاضی بوده که در غاری که در اینجا قرار دارد ، اقامت داشته است ( چنانکه چاه مرتاض علی هم در کوه چهل مقام ( کوه رحمت ) محل اقامت عارفی بنام مرتاض علی بوده که نزد عوام به چاه مرتضی علی معروف شده است ) .
در مشرقین دو سه غاری است که محل عبادت و ریاضت مرتاضین بوده و در جلو دهنه یکی از این غارها طاق ضربی بلندی زده اند و قبر خواجه عمادالدین محمود وزیر معروف شاه شیخ ابواسحق اینجو ( ۷۵۴–۷۴۳ هـ.ق ) در زیر آن طاق واقع است که محجری چوبی آنرا احاطه کرده است.
حافظ در غزلی که بدین مطلع است :
کنونکه در چمن آمد گل از عدم بوجود
بنفشه در قدم او نهاد سر بسجود
در مدح این وزیر ادیب پرور چنین فرمائید :
بیار جام لبالب بیاد (( آصف عهد ))
وزیر ملک سلیمان (( عماددین محمود ))
بود که مجلس حافظ بیمن تربیتش
هر آنچه میطلبد جمله باشدش موجود
بر روی قبر ، سنگی است که مایل بسرخی است و از روی سبک خطی که بر آن نقر شده پیداست که همان سنگی است که هنگام فوت ( قرن نهم هجری ) بر روی آن قرار داده اند .
روی این سنگ کتیبه زیر نقر شده است :
هذا المشهد المعطر و المرقد المنور المولی و المرتضی الاعظم ، مجمع المعارف و العوارف حائز الحسب و النسب السالک الناسک مقبول الملوک و الملایک السید عمادالحق والدین محمودین المرتضی الاعظم السید مجدالمله و الدین اسمعیل الحسنی الحسینی فی یوم الجمعته سابع عشر شهر شوال سنته ثمان و عشرون و ثمانمائه ( ۸۲۸ ) در اطراف این کتیبه نام دوازده امام منقور است .
در بدنه دیوار قبله زیر طاق ( روبروی محجر خواجه عمادالدین محمود ) محرابی از سابق بوده که هنوز باقی است و وسط آن سنگی در گچ بری نصب است .
بالای سنگ که مثلث شکل است کلمه الله بخط کوفی چندین مرتبه در وسط گل و بته تکرار شده است – بر روی قسمت پائین آن که بشکل مربع مستطیل است سوره قل هوالله احد با خط کوفی نوشته شده است . در کنار این محراب قطعه سنگی است که روی آن بخط ثلث نوشته شده است : « یا بنی آدم خذوا زینتکم عندکل مسجد . »
در مشرقین بر روی سنگی که از بدنه کوه تراشیده اند دو نقش حجاری شده است :
اول نقش مردی است بشکل رستم که با شیر در حال نبرد است و در حالیکه بر اسب سوار است شیر را هدف تیر قرار داده است. از قرار معلوم این نقش را مرحوم حسین علی میرزا فرمانفرمای فارس در سال ۱۲۱۸ هجری قمری احداث کرده است.
دوم شکل فتحعلیشاه قاجار است که بر روی تخت نشسته و دو نفر از پسران او در طرفین تخت ایستاده اند که گویا یکی از آنها حسین علی میرزا حاکم فارس و دیگری حسن علی میرزا برادر او حاکم کرمان است این نقش در اثر نفوذ آب باران نزدیک به محو شدن است .
سابقاً تکیه خواجو و مشرقین از آب رکنی مشروب میشده است .
اخیرا ( حدود سال ۱۳۴۵ هـ.ش )ً آرامگاه خواجو و مشرقین از طرف اداره کل فرهنگ و هنر فارس تحت تعمیر قرار گرفته و با برداشتن دیوار بین آندو ، آنرا بشکل واحدی در آورده و قرار است غارهای طبیعی اینجا را بشکل آبرومندی در آورند تا مورد استفاده سیاحان داخلی و خارجی قرار گیرد .
سایر مشاهیر شهر شیراز :